Ahkam-ı şahsiye komisyonunca aile hukukunda daire yapılan çalışmalar

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de aile hukukunun şekillendirilme sürecini anlamak için önemli bir döneme ışık tutmakta ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Türk Kanun-ı Medenisinin yürürlüğe girmesinden önce faaliyet gösteren Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu’nun çalışmalarını incelemektedir. 1916 yılında Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin iyileştirilmesi ve eksikliklerinin tamamlanması için komisyonlar kuruldu. Bu komisyonlardan Hukuk-ı Aile Komisyonu’nun meydana getirdiği Hukuk-ı Aile Kararnamesi 1917 yılında yürürlüğe girdi ve tepkiler neticesinde 1919 yılında yürürlükten kaldırıldı. 1923 yılında kurulan Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu, selefi olan Hukuk-ı Aile Komisyonu’nun çalışmalarını tevârüs ederek ahkâm-ı şahsiye ile ilgili esasların tedvini için çalışmalara başladı. Bu sırada Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin yeniden yürürlüğe konulması düşünüldü ve Kararname’nin neredeyse aynısı olan aile kanunu tasarısı, 1923 yılında Meclis’e sunuldu. Adliye ve Şer‘iye encümenlerinin tashihlerde bulunduğu tasarı, dönemin Adliye Vekili Mustafa Necati Bey tarafından geri çekildi. 1924 yılında başkan ve üyeleri değiştirildikten sonra Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu, aile kanunu ve bir de nafaka kanunu tasarısı hazırladı. Ne var ki, aile kanunu tasarısı sonraki Adliye Vekili Mahmud Esad Bey’in sert eleştirilerine uğradı ve iki tasarı da kanunlaşamadı. 1923-1926 yılları arasında dikkate değer bir mesai harcayan Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu’nun hazırladığı aile kanunu tasarısı, Cumhuriyet’in kurucu kadrosu tarafından beklenen özelliklere sahip değildi. Tasarıların reddedilmesi ve o dönemde resepsiyon yoluyla bir medeni kanun alma fikrinin güç kazanması üzerine, İsviçre Medeni Kanunu’nun tercümesine dayanan Türk Kanun-ı Medenisi, 17 Şubat 1926’da Meclis’te kabul edildi. Bunun üzerine Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu’nun görevine son verildi. Anahtar Kelimeler: Aile Hukuku, Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu, Aile Hukuku Tasarıları, Resepsiyon, İsviçre Medeni Kanunu.

This study sheds light on an important period for understanding the shaping process of family law in Türkiye and analyzes the work of the Aḥkām-ı Shakhṣiyye Komisyonu (the Commission on Personal Status Law), which was active in the early years of the Turkish Republic, before the enactment of the Turkish Civil Code. In 1916, commissions were established to improve the Mejelle-i Aḥkām-ı ‘Adliyye (the Ottoman Civil Code) and to complete its deficiencies. The Ḥuqūq-ı ‘Āile Qarārnāmesi (the Decree on Family Law), which was prepared by the Ḥuqūq-ı ‘Āile Komisyonu (the Commission on Family Law), entered into force in 1917 and was repealed in 1919 as a result of the reactions. Established in 1923, the Aḥkām-ı Shakhṣiyye Komisyonu, which inherited the work of its predecessor, the Ḥuqūq-ı ‘Āile Komisyonu, started to work on the drafting of the principles related to personal status. In the meantime, it was considered that the Ḥuqūq-ı ‘Āile Qarārnāmesi should be re-enacted and the draft family law, which was identical to the Qarārnāme, was submitted to the Turkish Parliament in 1923. The draft, which was amended by the Justice and Sharia Committees, was withdrawn by Mustafa Necati, the Minister of Justice. In 1924, after its chairman and members were replaced, the Aḥkām-ı Shakhṣiyye Komisyonu prepared a draft family law and a draft alimony law. However, the draft family law was harshly criticized by Mahmud Esad, the next Minister of Justice, and both drafts failed to become law. The family law draft prepared by the Aḥkām-ı Shakhṣiyye Komisyonu, which spent a considerable effort between 1923 and 1926, did not have the features expected by the founding cadres of the Turkish Republic. As the drafts were rejected and the idea of adopting a civil code through reception gained strength at the time, the Turkish Civil Code, based on a translation of the Swiss Civil Code, was accepted by the Turkish Parliament on February 17, 1926. Following this, the duties of the Aḥkām-ı Shakhṣiyye Komisyonu were terminated.