İHAM kararları çerçevesinde adil yargılanma hakkı ile yasama bağışıkları ilişkisi üzerine bir inceleme

Abstract

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) m. 6’da düzenlenen adil yargılanma hakkı ile yasama bağışıklıklarının ilişkisi bu çalışmada ince- lenmiştir. İHAS m. 6’da yer alan adil yargılanma hakkı medeni hak ve yükümlülüklere dair uyuşmazlıklar ve suç isnadı altındaki kişinin sahip olduğu haklar açısından uygulama bulmaktadır. İHAS’ın madde metnin- de açıkça yer alamasa da, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) mahkemeye erişim hakkını adil yargılanma hakkı kapsamında kabul et- miştir. Yasama bağışıklıklarının mahkemeye erişim hakkını ihlâl edip etmediği ve bunun ilgili mahkemenin içtihatları bu çalışmada incelen- miştir. Yasama bağışıklıkları ise yasama sorumsuzluğu ve yasama doku- nulmazlığından oluşmaktadır. İHAM’ın erken dönem içtihadında incele- nen bir konu yasama sorumsuzluğunun mutlak düzenlenmesi durumunda İHAS m. 6 kapsamında ulusal düzenlemede yer alan bir medeni haktan bahsedilip bahsedilemeyeceği hakkında olmuştur. Bunun dışında mah- kemenin yasama bağışıklıklarının mahkemeye erişim hakkını sınırlan- dırdığı durumlarda sınırlandırmada meşru bir amaç bulunduğunu da ka- bul etmiştir. Yasama sorumsuzluğunun mutlak düzenlenmesinin adil yargılama hakkı kapsamında mahkemeye erişim hakkını ihlâl etmeyece- ği İHAM içtihadında belirlenmiştir. Bunun yanında İHAM içtihadında bir başka kriter, milletvekili eylemleri açısından yasama fonksiyonu ile açık bir bağ tesis edilmesidir. Öyle ki milletvekilinin meclis dışındaki açıklamalarının incelendiği İtalya’ya karşı bir dizi davada İHAM bu kri- teri uygulamıştır. Eğer milletvekilinin açıklamalarıyla yasama fonksiyo- nu arasında açık bir bağ tesis edilemezse mahkemeye erişim hakkının incelendiği ölçülülük denetiminde farklı bir yol izlenmektedir. Yasama dokunulmazlığı açısından ise içtihat çok daha azdır. Bu noktada Kart/Türkiye kararı en önemli mahkeme içtihadını oluşturur. Çalışmada tüm bunlar ve hukuki problemler ayrıntılı olarak incelenmiştir.