Avusturyalı Mukim Elçi Heinrich Von Penkler’e veda ziyareti münasebetiyle Sultan III. Osman tarafından verilen Nâme-i Hümâyûn

Abstract

Memleketleri tarafından geri çağrılarak diplomatik görevleri hitam bulacak olan kapı kethüdaları (mukim/dâimî elçi) teamül gereği bunu Bâbıâlî’ye yazılı olarak bildirirlerdi. Müracaatlarının uygun bulunması durumunda hem sadrazamın hem de sultanın huzuruna kabul edilip veda ziyareti gerçekleştirirlerdi. Bu veda ziyaretleri çerçevesinde mutat olduğu veçhile önce sadrazamın sarayında, ardından Dîvân-ı Hümâyûn’da resmî tören düzenlenirdi. İlk başta, mukim elçiliğe tayin olundukları ve Osmanlı başkentine vardıkları zaman görevlerini resmen başlatabilmek için hükümdarlarının imzasını/mührünü taşıyan itimât-nâme (credentiale) belgesini Osmanlı Sarayı’nda sultana arz ederlerken, geri çağrıldıklarının beyanını müteakiben bu defa hükümdarlarına takdim edilmek üzere sadrazamdan bir mektup ve sultandan – üzerinde altın yaldızla çekilen tuğrayı havi – bir nâme-i hümâyûn teslim alırlardı (re-credentiale). Söz konusu ve şimdiye değin pek mercek altına alınmadığı görülen bu nâme-i hümâyûnlar Dîvân Kalemi tarafından itina ile hazırlanmış, Osmanlıların ince zevkini ve Osmanlı paleografyasının estetik/sanat yönünü yansıtması bakımından da dikkat çekici nitelikte belgelerdendir. Bu makalede, Heinrich von Penkler’in Osmanlı payitahtındaki birinci elçilik döneminin (1741–1755) sonunda gerçekleştirdiği veda ziyaretlerinin (3 ve 6 Ağustos 1755) merasim yönünden ziyade, bu resmikabullerde kendisine önce Sadrazam Nâilî Abdullah Paşa ve ardından Sultan III. Osman tarafından verilen ve Kutsal Roma Alman İmparatoru I. Franz (Franz Stephan von Lothringen)’a hitaben yazılmış belgelerin1 diplomatik özellikleri üzerinde durulmuş, rükünleri ve muhtevası gösterilmeye çalışılmıştır.