Âdile Sultan’ın Fatih’de kurduğu okuma vakfının sosyo-ekonomik yönleriyle incelenmesi

Abstract

Âdile Sultan; Osmanlı Padişahı II. Mahmud’un kızı olarak sarayda üst düzey eğitim almış, Sultan Abdülmecid, Abdülaziz, V. Murad ve Sultan Abdülhamid’in hükümranlık dönemlerini görmüş, yazmış olduğu divanıyla Osmanlı hanım sultanları arasında önemli bir yere sahip entelektüel bir kadındır. Ayrıca döneminde kadınların toplumda çok fazla görünür olmamasına rağmen Âdile Sultan yaptırmış olduğu hayır eserleriyle, katıldığı meclisler, yapmış olduğu ziyaretlerle, düğünüyle hatta vefatıyla hep kamunun yoğun takip ettiği bir kişilik olmuştur. Görkemli, şatafatlı bir yaşam süren Âdile Sultan’ı yakınlarının ard arda gelen ölümleri daha mütevâzı, hayırsever ve fukaraperver bir insana dönüştürmüştür. Bu makale Âdile Sultan’ın Nakşidil Valide Sultan’ın türbesinde sabah namazlarında Kur’an-ı Kerim okunması için kurmuş olduğu vakfını konu edinmektedir. Bir para vakfı olan bu vakfın vakfiyesinde okunan Kur’an-ı Kerim’lerden hâsıl olacak sevabın Âdile Sultan’ın annesi Zernigâr Kadın Efendi’ye ve babaannesi Nakşidil Valide Sultan’ın ruhuna hediye edilmesi istenmektedir. Ayrıca Âdile Sultan vakfiyesinde bizzat kendisine hayattayken selameti, öldükten sonra ise ruhu için okunan Kur’an-ı Kerimlerin armağan edilmesini istemektedir. Bu vakıf iki yönüyle dikkat çeker: Öncelikle küçük ölçekli vakıfların kurulmasına imkân sağlayan Osmanlı vakıf sistemindeki para vakıflarının pratikteki uygulamasını göstermektedir. Diğer yandan ağırlıklı olarak kadınlar tarafından vefat etmiş yakınlarının ruhlarına hediye edilmek üzere türbe gibi mekânlarda gerçekleştirilen Kur’an tilaveti vakıflarının bir örneği olmasıdır. Bu vakıflar vakfedenin vefat eden yakınına vefâsını gösterir.

Adile Sultan was an intellectual woman who received a high-level education in the palace as the daughter of the Ottoman Sultan Mahmud II. She had an important role among the Ottoman female sultans with the divan (collection) she wrote. Moreover, despite the fact that women were not in view very much during her period, Adile Sultan were always followed by the public owing to her charitable works, the assemblies she attended, the visits she made, and even through her wedding and her death ceremony. The consecutive deaths of her relatives turned Adile Sultan, who had been living a luxurious life in wealth, into a more modest and charitable person helping those in need. This article covers the foundation established by Adile Sultan for Quran recitation at the Tomb of Nakşidil Valide Sultan in Fatih. It is demanded in the foundation certificate-charter of this montes pietatis that good deeds to be derived from Qur’an recitation should be bestowed for the souls of Zerginar Kadın, Adile Sultan’s mother, and her grandmother Nakşidil Valide Sultan. It is also requested to recite Quran for the welfare of Adile Sultan when she was alive and for her soul after she passed away. The foundation draws attention in two aspects: on one hand, it indicates the practical implementation of the cash waqfs pietatis in the waqf (charitable foundation) system of the Ottoman, which enables the establishment of small-scale foundations. On the other hand, it is an example of those foundations mostly founded by women meant for Quran recitation in the tomsbs for deseased relatives. These foundations manifest the loyaltly of their founders for the relatives passed away.