İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve 1982 Anayasası bağlamında etkili başvuru hakkı ve adil yargılanma hakkının kapsam alanlarının karşılaştırılması

Abstract

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) m. 6’da düzenlenen adil yargılanma hakkı ve İHAS m.13’te düzenlenen etkili başvuru hakkının karşılaştırılması bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İki hak, 1982 Anayasası’nın 36 ve 40. maddelerinde düzenlenmektedir. İHAS, 6. maddesinde adil yargılanma hakkının norm alanını suç isnadı ve medeni haklarla sınırlamıştır. Anayasa m. 36’da ise bu yönde bir sınırlama yer almamaktadır. İHAS 13. maddesinde etkili başvuru hakkının sözleşmede yer alan haklarla ilgili olarak geçerli olduğunu belirtmektedir. Anayasada ise etkili başvuru hakkının anayasal haklar için geçerli olduğu ifade edilmiştir. Öte yandan bireysel başvuruyu düzenleyen 1982 Anayasası’nın 148. maddesi, İHAS ve 1982 Anayasası’nın ortak kesişim kümesinde yer alan haklar açısından bireysel başvuruyu mümkün kılmıştır. 1982 Anayasası’nda bir hakkın daha geniş İHAS’ta ise daha dar düzenlenmesi mümkün olabilir. Bu durumda AYM içtihadı dar olan düzenlemeyi tercih etmek yönünde gelişmiştir. Çalışmada iki hakkın norm alanları karşılaştırılmış, benzerlik ve farklılıklar ortaya konmuştur. Adil yargılanma hakkı ve etkili başvuru hakkı zaman zaman aynı alanı koruyabilmektedir. Bu durumda İHAS içtihadı, 6. maddeyi lex specialis saymaktadır. Bunun istisnası ise içtihatlarda makul sürede yargılanma hakkıdır. Çalışmada bu konular içtihat ve doktrin ile birlikte ayrıntılı olarak incelenmiştir.

The subject of this study is the comparison of the right to a fair trial held in ECHR article 6 and the right to effective remedy in European Convention on Human Rights (ECHR) article 13. The two rights are regulated in Articles 36 and 40 of the 1982 Constitution. ECHR restricted the protection area of the norm of the right to a fair trial under Article 6 to criminal cases and civil rights. There is no restriction in this direction in Article 36 of the 1982 Constitution. It states that the right to effective remedy in Article 13 of the ECHR is valid in relation to the rights included in the contract. It is stated in the 1982 Constitution that the right to effective remedy is valid for constitutional rights. On the other hand, Article 148 of the 1982 Constitution, which regulates the individual application, has made it possible for individual applications in terms of rights in the common intersection set of the ECHR and 1982 Constitution. In the 1982 Constitution, a right may be regulated more narrowly or broader comparing to ECHR. In this case, the AYM has developed in ist case-law in order to prefer the regulation with narrow. In the study, the protection area of the two rights were compared and similarities and differences were revealed. The right to a fair trial and an effective remedy may from time to time maintain the same area. In this case, ECHR case-law counts Article 6 as lex specialis. The exception is the right to be tried within a reasonable time in ECHR case law. In the study, these issues were examined in detail together with case law and doctrine.